Chất thải y tế là gì? Các biện pháp xử lý rác thải y tế được áp dụng trên thế giới hiện nay. Sự khác nhau giữa các hệ thống xử lý rác thải y tế?
Chất thải y tế đang là thách thức lớn của các cơ sở chăm sóc sức khỏe đang phải đối mặt. Các hệ thống xử lý rác thải y tế nào đang được áp dụng rộng rãi trên thế giới? Ở bài viết này, nihophawa.com.vn sẽ giải thích các định nghĩa liên quan đến rác thải y sinh và phương pháp xử lý như thế nào cho hiệu quả. Mong muốn giảm thiểu tối đa ảnh hưởng xấu tới môi trường cũng như sức khỏe của toàn cộng đồng.
Định nghĩa về chất thải y tế
Chất thải y tế là bất kỳ chất thải nào chứa vật liệu truyền nhiễm hoặc có khả năng truyền nhiễm. Bao gồm chất thải được tạo ra bởi các cơ sở chăm sóc sức khỏe như bệnh viện, phòng khám tư nhân, phòng thí nghiệm, cơ sở nghiên cứu y tế và các phòng khám thú y.
Chất thải này có chứa chất dịch cơ thể như máu, nhu mô hoặc các chất gây ô nhiễm khác. Hoặc các vật dụng sử dụng trong quá trình nghiên cứu y tế, xét nghiệm, chẩn đoán, tiêm chủng hoặc điều trị cho cả người và động vật. Cụ thể là các đồ thủy tinh, băng, găng tay, vật sắc nhọn như kim tiêm, dao mổ…
Các tên gọi của chất thải y tế
- Chất thải y tế
- Chất thải y sinh
- Chất thải lâm sàng
- Chất thải sinh học
- Chất thải y tế được kiểm soát (RMW)
- Chất thải y tế truyền nghiễm
- Chất thải chăm sóc sức khỏe.
Các thuật ngữ này có thể sử dụng thay thế cho nhau. Nhưng vẫn cần phân biệt chất thải bệnh viện chung và chất thải nguy hại. Những vật sắc nhọn, mô người, chất lỏng và các nguồn vật liệu bị ô nhiễm được gọi là chất thải nguy hại. Những thiết bị và mô không bị ô nhiễm được coi là chất thải y tế nói chung.
Phân loại chất thải y tế? Cách xử lý chất thải y tế
Thuật ngữ chất thải y tế bao gồm rất nhiều sản phẩm phụ khác nhau của các ngành chăm sóc sức khỏe. Theo WHO, danh sách liệt kê dưới đây là các loại chất thải phổ biến nhất. Tùy thuộc sự phân loại này mà có các biện pháp xử lý rác thải y tế khác nhau.
Sharps
Là loại chất thải bao gồm tất cả các vật dụng có thể xuyên qua da bao gồm kim tiêm, dao mổ, lancet, kính vỡ, dao cạo, ống tiêm, kim bấm, dây điện và trocar.
Chất thải truyền nhiễm
Bất cứ vật truyền nhiễm hoặc có khả năng truyền nhiễm đều thuộc loại này. Bao gồm gạc, mô, chất bài tiết, thiết bị và vật dụng nuôi cấy thí nghiệm.
Phóng xạ
Bao gồm các chất lỏng xạ trị không sử dụng, chất lỏng phóng xạ nghiên cứu thí nghiệm, các vật dụng bị nhiễm các chất lỏng này.
Bênh lý
Chất lỏng từ cơ thể người như mô, máu, các bộ phận cơ thể, chất dịch cơ thể hoặc xác động vật bị ô nhiễm thuộc loại chất thải này.
Dược phẩm
Nhóm này bao gồm tất cả các loại vắc xin và thuốc chưa sử dụng, hết hạn hoặc bị ô nhiễm. Cũng bao gồm các thuốc kháng sinh, thuốc tiêm và thuốc điều trị.
Hóa chất
các chất khử trùng, dung môi sử dụng cho thí nghiệm. Pin, kim loại nặng từ các thiết bị y tế như thủy ngân bị rò rỉ.
Chất thải di truyền
đây là dạng chất thải có thể gây ung thư, quái thai hoặc đột biến. Chất thải này thường có nguồn từ các loại thuốc gây độc tế bào sử dụng trong điều trị ung thư.
Chất thải không theo quy định chung
Còn được gọi là chất thải không nguy hại. Các chất thải này không chứa các chất ô nhiễm gây nguy hiểm nào. Cụ thể là về hóa học, sinh học, vật lý hay phóng xạ.
Sự nguy hiểm của chất thải y tế
Khi chất thải y sinh không được quản lý đúng cách sẽ gây ra rất nhiều vấn đề về sức khỏe con người. Ví dụ như kim tiêm đã dùng cho người bệnh. Sau khi vứt bỏ và không được xử lý. Kim tiêm có thể đâm thủng túi rác truyền bệnh vào người vô tình chạm phải. Hoặc tiếp tục thêm chất gây ô nhiễm tại các bãi rác, cơ sở tái chế. Khi tiếp xúc với con người các chất lây nhiễm chứa trong đó sẽ trực tiếp đưa vào cơ thể.
Chất thải nguy hại có thể khiến con người lây nhiễm bệnh, bỏng phóng xạ, ngộ độc và các nguy hiểm khác. Cuối cùng, các chất thải nguy hại khi được vận chuyển đến bãi chôn lấp rác thải thông thường. Có thể làm ô nhiễm nguồn nước và môi trường xung quanh.
Cách xử lý chất thải rắn y tế hiện nay
Tại Mỹ, năm 1980 hàng loạt các sự cố về chất thải y tế trôi nổi rên các bãi biển Bờ Đông. Gây chú ý cộng đồng giới truyền thông. Các sự kiện hàng loạt xảy ra đã làm đòn bẩy kêu gọi gia tăng quy định, tạo thêm điều luật về theo dõi chất thải y tế. Các điều luật áp đặt quy tắc nghiêm ngặt về vận chuyển chất thải bệnh viện. Từ đó, các cách xử lý chất thải rắn y tế mang đến những tiến bộ về an ninh, tiện lợi, tiết kiệm chi phí.
Một số cách xử lý rác thải trong y tế mà các cơ sở chăm sóc sức khỏe có thể thể lựa chọn. Có thể xử lý tại chỗ, phương pháp này đòi hỏi cần đầu tư máy móc thiết bị chuyên dụng. Đồng thời có chuyên viên vận hành. Hoặc xử lý rác thải y tế ở các cơ sở chuyên môn. Giải pháp này sẽ tiết kiệm chi phí hơn nếu tại cơ sở đó, chất thải y tế phát sinh không lớn.
Dù là chọn giải pháp nào để xử lý rác thải y tế. Phương pháp vẫn là dùng nhiệt đốt, nhiệt ẩm hoặc nhiệt khô hoặc xử lý hóa học. Sử dụng nhiệt đốt trước đây là phương án phổ biến nhất và giảm dần từ những năm 1990 đến nay. Vì có những phương pháp khác mang lại hiệu quả tương tự và chi phí thấp hơn.
Một số cách xử lý rác thải y tế hiệu quả
Từ xưa tới nay có rất nhiều phương pháp xử lý rác thải y tế được áp dụng trên thế giới. Mỗi biện pháp xử lý rác thải y tế được áp dụng đều đem đến ưu nhược điểm khác nhau. Nhìn chung, tất cả các phương pháp này đều chung một mục đích giảm nguy cơ lây nhiễm từ chất thải y tế. Đặc biệt, một số kim loại nặng và các chất thải chứa chất độc bị giải phóng ra môi trường gây ra nhiều mối nguy hại tiềm ẩn cho sức khỏe con người.
Chôn lấp là giải pháp tình thế nhằm giảm thiểu lượng rác thải tuy nhiên trong thời gian dài, lượng rác này có thể gây ra ô nhiễm nguồn nước và ảnh hưởng tới cuộc sống của những hộ dân sống xung quanh. Để thay thế phương pháp này, một số đơn vị trên thế giới thường áp dụng các phương pháp như
- Thiêu hủy
- Tiệt trùng bằng hơi nước
- Khử trùng hóa chất
- Chiếu xạ
- Thiêu hủy
- Xử lý đất
- Inertization
Thiêu hủy
Thiêu hủy là phương pháp phổ biến nhất để xử lý rác thải y tế hiện nay. Mặc dù vậy, phương pháp này lại gây ra nhiều hậu quả xấu cho môi trường tự nhiên. Không thể xử lý toàn bộ chất độc trong lượng khói bay ra sau khi đốt. Với chi phí đầu vào rẻ hơn nhiều so với các phương pháp khác. Có lẽ đây là phần nào lý do các bệnh viện thường sử dụng phương pháp này cho việc xử lý rác thải của mình.
Dễ sử dụng, vận hành tuy nhiên chi phí để vận hành phương pháp thiêu hủy cao hơn bởi mọi quy trình từ phân loại rác đầu vào. Bên cạnh đó là chi phí đánh giá chất lượng khí thải đầu ra định kỳ. Vì vậy đây không phải là phương pháp tối ưu dành cho các bệnh viện với lưu lượng rác đầu vào lớn và diện tích nhỏ.
Nhược điểm của phương pháp xử lý rác thải y tế thiêu hủy bằng lò đốt
- Chi phí vận hành cao
- Không giải quyết được triệt để vấn đề khí thải
- Tốn thời gian và công sức cho việc sử lý muội than.
- Nhiều loại hóa chất không bị phá hủy
- Gây ra mùi rất khó chịu khi có khói bay lên.
Biện pháp xử lý rác thải y tế bằng nhiệt ướt
Nhiệt ướt có lẽ đã quen thuộc với khách hàng của Nihophawa khi đây là công nghệ sử dụng trong nồi hấp tiệt trùng của chúng tôi. Khi hấp tiệt trùng bằng phương pháp này, nhiệt độ trong buồng hấp được đẩy lên tối thiểu là 121oC. Nhiệt độ này được duy trì kết hợp với áp suất trong buồng sẽ tiêu diệt toàn bộ vi khuẩn, bảo tử, vi sinh vật gây hại.
Nhược điểm của phương pháp xử lý rác thải y tế nhiệt ướt
- Hiệu quả phụ thuộc vào điều kiện hoạt động.
- Các loại thuốc, dược phẩm, hóa chất không thể sử dụng phương pháp này để xử lý.
Cách xử lý rác thải y tế bằng hóa chất
Hóa chất được sử dụng nhiều trong y tế với mục đích tiêu diệt vi khuẩn, vi sinh vật trên các dụng cụ y tế, trên vật dụng, đồ đạc của bệnh nhân sử dụng. Trong quá trình xử lý rác thải, hóa chất cũng đóng vai trò tương tự để tiêu diệt các mầm bệnh trong chất thải. Các chất thải phù hợp với phương pháp này chính là chất thải lỏng như máu, nước thải bệnh viện. Cũng có thể sử dụng cho chất thải rắn y tế tuy nhiên, quá trình này lại đem lại nhiều nhược điểm
Nhược điểm của khử trùng hóa chất
- Hiệu quả phụ thuộc vào điều kiện hoạt động.
- Tiềm ẩn nhiều rủi ro cho môi trường nếu không được xử lý đúng quy trình.
- Chi phí sử dụng hóa chất lớn khó có thể sử dụng lâu dài.
- Hóa chất độc hại có thể gây ảnh hưởng tới sức khỏe của người vận hành trong quá trình xử lý rác thải y tế. Đây chính là mối quan tâm lớn của những người đang trực tiếp vận hành hệ thống này. Nhiều dung môi, hóa chất có thể gây ra tổn thương phổi và để lại hậu quả dài lâu.
Chiếu xạ vi sóng chất thải trong y tế
Phương pháp chiếu xạ vi sóng là phương pháp sử dụng tần số để tiêu diệt vi sinh vật. Vi sóng làm nóng nước thải tiêu diệt các yếu tố lây nhiễm. Với rác thải rắn, vật liệu được cắt nhỏ, sau đó làm ẩm và chuyển tới thiết bị để chiếu xạ. Trong buồng chiếu xạ, các loại rác thải y tế được tiệt trùng bằng vi sóng trong 20 phút. Sau đó, lượng rác thải này được nén chặt và vận chuyển cho các bước xử lý tiếp theo.
Nhược điểm của phương pháp chiếu xạ
- Chi phí đầu tư và vận hành tương đối cao.
- Bảo hành, bảo trì nhiều vấn đề vì liên quan tới công nghệ vi sóng.
- Không xử lý được kim loại
- Tiềm ẩn nhiều rủi ro bởi liên quan tới công nghệ vi sóng.
Xử lý chôn lấp
Như đã nói ở trên chôn lấp là giải pháp có thể là giải pháp được sử dụng đến khi rác thải chưa qua xử lý. Nếu chất thải nguy hại không được xử lý đúng cách có thể tích tụ lâu ngày tại bệnh viện. Nguy cơ lây nhiễm coa hơn so với khi được chôn lấp. Chính vì vậy, đây là giải pháp tình thế để tránh lây nhiễm mầm bệnh ra bên ngoài.
Tuy nhiên phương pháp này lại ẩn chứa nhiều nguy cơ gây nguy hại tới môi trường và sức khỏe con người. Việc chôn lấp không đúng quy trình có thể gây ra tình trạng lây truyền dịch bệnh, ô nhiễm môi trường đất, nước… Thậm chí các bãi chôn lấp lộ thiên còn có thể gây ảnh hưởng tới hệ hô hấp tiêu hóa của dân cư xung quanh. Chính vì vậy, đây là phương pháp xử lý rác y tế không được khuyến khích. Và nếu được thực hiện cần kiểm soát chặt chẽ và đúng quy trình.
Thạch hóa
Hiện nay trên thế giới, phương pháp xử lý rác thải y tế thạch hóa rác thải y tế đang được khá nhiều đơn vị sử dụng. Quá trình trơ hóa rác thải y tế cùng xi măng giúp giảm thiểu được tối đa lượng chất độc ra ngoài môi trường. Đây là phương pháp phù hợp với dược phẩm và các thiết bị có hàm lượng kim loại nặng cao.
Rác thải được xử lý ban đầu và cho vòa hệ thống nghiền. Xi măng,nước, vôi được hòa trộn tạo ra một khối thống nhất. Đúc thành các kích thước khác nhau tùy thuộc vào nơi xử lý. Phương pháp này không tốn nhiều chi phí, cũng không cần người vận hành hiểu kỹ thuật. Chỉ cần các dụng cụ trong xây dựng để tạo xi măng.
Hệ thống xử lý rác thải y tế tại Việt Nam
Hiện nay tại Việt Nam, hệ thống xử lý rác thải y tế đang được sử dụng nhiều nhất áp dụng công nghệ hấp tiệt trùng và nghiền cắt để thu nhỏ thể tích của rác thải. Quá trình này trải qua hai giai đoạn tiệt trùng và nghiền cắt. Quá trình này giúp lượng rác thải y tế được làm sạch và giảm thể tích một cách đáng kể.
Khâu tiệt trùng
Rác thải y tế được phân loại và tập kết để đưa vào tiệt trùng. Tại đây, các dụng cụ y tế được đưa vào nồi hấp tiệt trùng để loại bỏ vi khuẩn, virus gây hại. Tùy vào lượng rác thải y tế đưa vào mà các trung tâm y tế nên lựa chọn dung tích xử lý của nồi hấp cho phù hợp.
Với các bệnh viện tuyến đầu, lưu lượng rác thải lớn nên sử dụng các loại nồi hấp có dung tích lớn từ 600 đến 800L.
Khâu nghiền cắt
Nghiền cắt rác thải y tế có tác dụng thu nhỏ thể tích, dễ dàng vận chuyển và xử lý cho các bước sau. Một hệ thống xử lý rác thải y tế nghiền cắt được chế tạo đặc thù có thể xử lý một khối lượng rác thải nhất định đưa vào. Rác thải đầu ra được thu nhỏ và xử lý dễ dàng hơn rất nhiều.
Nhờ vào quá trình tiệt trùng được thực hiện ở giai đoạn 1 mà lượng rác thải này đảm bảo an toàn với môi trường và người tiếp xúc. Đây chính là lý do tại sao rác thải y tế cần được xử lý tiệt trùng trước khi cho vào nghiền cắt.
Chất thải y tế được phân loại là bất kỳ sản phẩm phụ nào bị ô nhiễm trong nghiên cứu, điều trị hoặc chăm sóc sức khỏe y tế. Những chất ô nhiễm này có thể đến từ các phòng khám, bệnh viện, phòng thí nghiệm hoặc cơ sở nuôi cấy.
Các nhân viên điều hành hệ thống xử lý rác thải y tế cần hiểu rõ phân loại và cách xử lý của từng loại chất thải. Hiểu biết các quy định của nhà nước về các biện pháp xử lý rác thải y tế để vận hành đúng cách. Mục đích nhằm xử lý triệt để các nguồn lây nhiễm ra cộng đồng. Đồng thời tránh lãng phí không cần thiết.
